مکتب اصالت کلمه کانون جهانی یاران مکتبی استاد آرش آذرپیک
نوشته های مرتبط
مصاحبه ی ماهنامه ی فرهنگی_ اجتماعی «اتفاق» (کرمانشاه)، سال دوم، شماره ی ۱۹، دی ۱۳۹۶ با بانو نیلوفر مسیح از مولفان کتاب «چشم های یلدا و کلمه _کلید جهان هولوگرافیک_» در مورد معرفی این کتاب
گفتگو در مورد رمانی که به دنبال تحول در علوم انسانی است
قرآن کریم کاملا کلمه محور است
اشاره: کتاب چشم های یلدا (کلمه کلید جهان هولوگرافیک) نوشته سه شاعر و نویسنده به نام های آرش آذرپیک، نیلوفر مسیح و هنگامه اهورا است و در قالب یک رمان علمی به تشریح مبسوط تئوریهای مکتب ادبی-فلسفی اصالت کلمه می پردازد. در مقدمه این اثر به مکتب اصالت کلمه که چند سالی است در کرمانشاه مطرح شده است اشاره شده و اینکه این اثر در راستای اسلامی ایرانی کردن علوم انسانی نوشته شده است. از آنجا که این دعاوی مهم و نیازمند پیگیری و بررسی می باشند با خانم نیلوفر مسیح از نویسندگان کتاب گفتگویی در این رابطه انجام شده است که تقدیم می گردد:
*اندیشه مکتب اصالت کلمه به طور خلاصه چیست؟
پاسخ به این سوال قدری طولانیست.
چون مکتب اصالت کلمه در ادبیات اصالت را به کلمه می دهد و در زبانشناسی,جامعه شناسی,روان شناسی,حقوق هم بنابرنظریات فلسفی خود دکترین های نوین واصیلی را ارایه کرده است. در واقع مکتب اصالت کلمه، بر دو محور بنیا دین استوار است: ۱-وسیله بودن کلمه ۲-هدف بودن کلمه. همانطور که مستحضر هستید، مکتب اصالت کلمه در ادبیات اصالت را به کلمه داده است، و شعر و داستان را وسیله می داند. وسیله یعنی ابزار انجام کار. واسطه هم یعنی تبدیل شدن وسیله به هدف، ادبیات پیشا اصالت کلمه ، کلمه وسیله بود؛ یعنی به عنوان یک ابزار در خدمت شعر و داستان قرار می گرفت. حتا بزرگان ادبیات هم در مقاله ها و نگاشته هایشان کلمه را مانند آجر و سیمان از مصالح خلق شعر می دانستند، و فجیع تر از این، کلمه را هم شان ویژگی هایش یعنی وزن و قافیه و صورت و فرم قرار می دادند.
شعر به واسطه ی برای نگارش تبدیل شد، و کلمه را به چند خصوصیت محدود می کرد. همانطور که می دانید شعر کلمه را محدود به موسیقی، تخیل، اندیشگی و… کرده بود. واسطه بودن شعر یعنی، اینکه ما نگاشته هامان را به این چند و چندین خصوصیت محدود کنیم؛ و هر گاه بخواهیم نگاشته ای را به رشته ی تحریر در ٱوریم، این نوشته یا باید محدود به خصوصیات شعر باشد یا محدود به خصوصیات داستان و این یعنی تبدیل شدن شعر و داستان به واسطه و هدف. در این میان به دلیل باید ها و چهارچوبه هایی که شعر و داستان تعیین کرده بودند؛ فقط چند پتانسیل یا پتانسیل های محدودی از کلمه کشف شده بود، مثلا سمبولیست ها بعد سمبولیستی کلمه را کشف و خلق کردند و البته این کشف را در ساحت شعر و داستان به کار بردند.
یعنی حتا از ابعاد کشف شده ی کلمه نیز واسطه ساختند و یا مثلا سمبولیست ها علاوه بر اینکه در درجه ی اول از شعر واسطه ساختند، از منظر دیگر از نگارش سمبولیستی نیز واسطه ساختند و ادبیات ریالیستی را رد می کردند یا سورالیست ها همیشه با عینک سوریالیستی به شعر و داستان نگاه می کردند؛ و شعر و داستان را محدود به بعد سورالیستی می کردند، پس اصالت کلمه ، وارون مکتب های شعرمحور و مکاتب داستان محور شعر و داستان را تنها اهداف نگارش نمی داند و معتقد است که کلمه بی نهایت بعد و پتانسیل دارد؛ که شعر و داستان تنها دو تا از پتانسیل های کلمه هستند که بسیار گسترده اند. در واقع آنقدر گسترده شده اند،که به یک کلید واژه ی مطلق نگر تبدیل شده اند. در واقع با قایل شدن به اصالت کلمه ما عینک شعر محور و داستان محوری را از روی چشم هایمان بر می داریم و با نگاهی به گستره ی بی نهایت به کلمه نگاه می کنیم؛ یعنی اصالت کلمه ادبیات را از شعر محور و داستان محوری یا واسطگی شعر و داستان به سمت آزادگی قلم و نگارش و اندیشه سوق می دهد؛ چون تا هنگامی که شعر و داستان کلمه را به ویژگی های خود محدود و منحصر کرده اند، نباید انتظار داشته باشیم که دیگر پتانسیل های کلمه بروز کنند و برجسته شوند .متاسفانه نگاه شعر محوری باعث شده است که پیشاپیش متونی را که از ویژگی های شعر و داستان فراروی کرده اند، فاقد شعریت بدانیم؛ چون از تعریف شعر و داستان واسطه ساخته ایم و متاسفانه این واسطه ها را پرستش می کنیم. و هر گاه پتانسیل تازه ای از کلمه به عرصه ی زبان اضافه شد آن را رد و نادیده می گیریم؛ چون با نگاه شعری یا داستانی به آن نگاه می کنید
اما هدف بودن کلمه به چه معناست ؟ گفتیم تا به حال شعر و داستان هدف نگارش بوده اند؛ اما مکتب اصالت کلمه وجود کلمه را با تمام پتانسیل های جوهری و ماهیتی اش هدف قرار داده است. اصالت کلمه به معنای هدف قرار گرفتن لفظ کلمه نیست، بلکه لفظ خود نیز بعدی از جوهره ی کلمه است. کلمه از نگاه ما وجودی است فراتر از هم افزایی تمام پتانسیل ها و ابعادش و ساحت های جوهری و ماهیتی. چرا که کلمه بسیط است و بی نهایت بعد دارد، و هر کدام از این ابعاد وسیله ای هستند در خدمت بروز پتانسیل های دیگر کلمه، کلمه تنها دارای بعد موسیقی نیست ،تنها دارای بعد تخیل نیست ،تنها دارای بعد فرمالیستی نیست ،تنها ساختار ندارد بلکه همه ی این پتانسیل ها در کلمه وجود دارند، کلمه تماما تخیل ،تماما نماد ،تماما واقعیت ،تماما فرا واقعیت ،تماما عشق و احساس ،تماما تخیل و…. است. کلمه هر کدام از پتانسیل ها را به صورت تمام و کمال در خودش دارد.
نکته ی دیگر اینکه، مکتب اصالت کلمه ایدئولوژی گرا نیست؛ بلکه شناخت شناسی است و در مسیر این شناخت چندین و چند مولفه را معرفی می کند از جمله: ارتباط بی واسطه با همه چیز، فراروی از چارچوبه های بسته ، مولفه جنس سوم ، دیالکتیک ادراکی، اصالت وجود عریانیستی، اصل حقیقت عمیق در هر چیز، مراقبه شناور و …
این مولفه ها به ما کمک می کنند خود، دنیای اطراف و جهان هستی را بشناسیم ،و از آنها به شناخت برسیم .
*شروع اندیشه های مکتب اصالت کلمه از کجا بود؟
برای شروع هیچ اندیشه ای نمی توان زمان و مکان به خصوصی را در نظر گرفت، اندیشه ها از زمانهای دور به ما می رسند با ما رشد می کنند ،بزرگ میشوند و می بالند .در مورد اندیشه ی مکتب اصالت کلمه هم فقط می توان گفت جرقه شعله ور شدن آن در دورانی از زندگی جناب آرش آذرپیک صورت گرفته است که ایشان شروع به قصیده سرایی و غزل سرایی در محضر بانو سیمین بهبهانی کردند .اما شروع مکانی_زمانی نگرش مکتب اصالت کلمه از سال ۱۳۷۷بود که ایشان ژانر جنجال برانگیز واژانه را خلق کردند و بعدها با تشکیل نخستین کارگاههای ادبی در کرمانشاه رسما دیدگاه فکری فکری_ادبی مکتب اصالت کلمه را پایه گذاری کردند.
*ارتباط این اندیشه با کسانی که کتاب را به آنها تقدیم کردید مانند سهروردی و ملاصدرا چیست ؟
همه چیز کلمه است و ما از طریق کلمه نسبت به خود و جهان هستی شناخت پیدا می کنیم. در عرفان اسلامی دو مقام داریم: مقام جامع و مقام کثرت
مقام جامع فرازمان-مکانی و بنابراین فرابعدی است. مقام جامع مقام فرابعدی است. مقام کثرت مقام منحصر به ابعاد مختلف است و در واقع مقام کثرت مقام عالم های متعدد و ابعاد مختلف است. عالم ما با همه ی کهکشانهایش عالم چهاربعدی است و منحصر به ابعاد مکان(طول/عرض/ارتفاع) و زمان است.
اصالت کلمه بیان می کند که،”کلمه” مقام جامع دارد بنابراین فراتر از ابعاد و عالم و های مختلف هستی دارد. اما”کلمات” مقام کثرت دارند و کلمات ما انسانها چهاربعدی اند زیرا ما در عالم چهاربعدی هستیم. “کلمات” زبان را می سازند و با”کلمه” فرق می کنند. کلمات تجلی زمان-مکانی ،کلمه اند که مقام فرازمان-مکانی دارد. کلمه چندین جوهره دارد مهمترین آنها جوهر(جوهره) معنایی، جوهر آوایی،جوهر نوشتاری است. کلمات به سبب آنکه خصوصیات جوهری کلمه(مقام جامع) را دارند یک کلمه نامیده می شوند. به عبارتی هر کلمه ای تجلی از کلمه در مقام جامع است.
با توجه به ریشه های تفکری اصالت کلمه و تطابق آن با مفاهیم حکمت اسلامی و همچنین مبانی قرآن کریم ریشه در حکمت اسلامی دارد. و بر اساس پارادایم های ایرانی-اسلامی به نقد تمام مکاتب شرقی و غربی می پردازد و در این راستا همه ی اندیشه ها و مکتب ها و ….های فکری را تجلیات کلمه می داند و تا آنجا که متفکران وارد افراط نشده اند را می پذیرد و جنبه های مکشوف شده از کلمه (در مقام جامع) را توسط آنان را ارج می نهد ،اما آنجایی که متفکران در حوزه های مختلف وارد افراط شده اند را با توجه به اصالت به کلمه،نقد و بررسی می کند. ابن سینا،سهروردی و ملاصدرا سه تن از حکیمان ایرانی-اسلامی بودند که جنبه هایی از ساحت بینهایت کلمه(در مقام جامع) را کشف کردند و بسط دادند و سه مکتب بزرگ را در حکمت ایرانی-اسلامی بنیان نهادند. آنها جنبه هایی از کلمه را عریان نمودند.
نکته ی آخر اینکه، ما تا زمان ملاصدرا در فلسفه صاحب مکتب بوده ایم اما بعد از حکمت متعالیه جامعه ی ما در زمینه ی فلسفه هیچ نظریه ی جهانشمولی ارایه نکرده وغالبا تحت تأثیر مستقیم وغیرمستقیم نظریه های اومانیستی غرب بوده است و مکتب اصالت کلمه خودرا به عنوان چهارمین نظام فکری فلسفی جهان اسلام بعداز مکاتب مشاء,اشراق ومتعالیه معرفی می کند.
درهرحال.دراین مجال کوتاه پرداختن به بحث چگونگی اسلامی_ایرانی کردن علوم انسانی در مکتب اصالت کلمه,غیرممکن است,اما به گونه ای خلاصه ومفید میتوان اشارت کردکه در ادبیات کلمه گرا برای نخستین بار بعداز مکتب هندی ما شاهد بومی ترین جنبش ونظام ادبی در ایران هستیم که میتواند درعین حال کاملاجهانشمول باشد. بنیاد این نظریه براساس نگرش والای وحدت گرای توحیدی است.شوربختانه از اواخر دوره ی مشروطه تا کنون تمام جنبش ها وسبک های ادبی ما درشعر وداستان از جریان بزرگ نیمایوشیج درشعرگرفته تا سبک وسیاق خاص صادق هدایت در بوف کور درژانرداستان تا دقیقه ی اکنون همه ی سبکها بدون استثناء بر پایه ی نگرش های اومانیستی نظریه پردازان غربی وبه تقلید از آنهابوده است.
وهمانگونه که در مقدمه ی کتاب _چشمهای یلدا_آمده است ما باالگو گرفتن از نوع نگرش ونگارش والای قرآن کریم که کاملا کلمه محور است ,مکتب اصالت کلمه را به جهان ادبیات معرفی کرده ایم. والبته در این مکتب علاوه بر مکتب ادبی اصالت کلمه,در فلسفه ی متعالی اصالت کلمه نیز به عنوان مثال با نقد دانشورانه ی دیالکتیک هگل که پایه واساس حرکتهای مکاتب اومانیستی وعقل خودبنیاد آنهاست..دکترین دیالکتیک ادراکی را پیشنهاد کرده اند.
ودر زمینه ی نگاه خاص نگرش توحیدی وقرآن محور به روابط زن ومرد.ایشان نظریه ی جنس سوم در برای نقد کاملا علمی وآکادمیک جنبش های فمنیستی وماکیستی ارایه داده اند که خودبه خود باعث نوعی تفکر پسافمنیستی شده است و در زمینه ی زبان شناسی نیز اصالت کلمه با نقد مکاتب مطرح ساختارگرایی فردینان دوسوسور تا ساختارشکنی ژاک دریدا براساس نظریه ی عمیق گرایی در اصالت کلمه گونه ای دکترین فراساختارگرایانه در زبان کلمه محور ارایه کرده است.
ودراین راستا براساس نظریه های مکتب اصالت کلمه در فلسفه وادبیات، در رشته حقوق نیز اولین مکتب حقوقی تاریخ ایران زمین در دانشگاههای کشور توسط جناب آقای میثم رجبی شکل گرفته است که علاوه بر پایان نامه های فراوان در حمایت وتشریح آن تاکنون سه کتاب نیز به چاپ رسیده است که باتوجه به چنین دست آوردهایی در علوم انسانی از فلسفه وادبیات وزباشناسی گرفته تا روانشناسی وحقوق میتوان با جرأت تمام اذعان کرد مکتب اصالت کلمه_عریانیسم_بزرگترین وگسترده ترین حرکتی است که بنابر طرح کرسی های نظریه پردازی واسلامی_ایرانی کردن علوم انسانی تا به حال توسط جوانان این مرزوبوم شکل گرفته است وبقول معروف(یاعلی گفتیم وعشق آغاز شد)
*ماجرای چشمان یلدا چیست، و چقدر اهمیت دارد که نام کتاب به آن اختصاص داده شده است؟
کتاب چشم های یلدا یک داستان مستقل نیست ،ما در این کتاب با سرنوشت های بسیاری رو به رو هستیم و برجسته ترین آنها روایت زنیست که به خاطر خواندن و نوشتن و تلاش برای فهم بیشتر با شوهرش که فرد بی سوادیست؛ دچار مشکلاتی می شود ، و در نهایت بینایی خود را از دست می دهد. چشم های یلدا در واقع طلوع چشم خرد و دانش در این زن است که دست نوشته های نگرش مکتب اصالت کلمه، به طور اتفاقی در مسیر زندگی اش قرار می گیرد .
یلدا طولانی ترین شب سال است ،چشم های یلدا طلوع نور بعد از طی کردن این شب است.البته یلدا قهرمان داستان در طول این شب موفق به درک بنیانهای مکتب اصالت کلمه میشود .به جای چشم هایی که در اثر نادانی شوهرش از دست داده ،چشم هایی در او سو و روشنایی پیدا می کند که حاصل تلاش و درک خود اوست.
*چرا قالب رمان را برای بیان اندیشه انتخاب کردید؟؟
قالب رمان به چند دلیل انتخاب شد: اول ما قصد داشتیم داستان زندگی واقعی یلدا را بیان کنیم. چون این داستان در واقعیت هم اتفاق افتاده است. دوم هدف ما این بود که مانیفست مکتب اصالت کلمه را برای یلدا شرح دهیم ، محاورات افلاطون که در زمینه دیالوگ و بحث و جدل شکل می گرفت، نقطه عطفی بودند برای انتخاب قالب رمان ، چون در رمان زمینه گفتگومندی و دیالوگ و بیان صداهای متفاوت وجود دارد. در نهایت قالب رمان ، بهترین امکان برای پرداخت به روایت و بیان گفتمان علمی و فلسفی بود
*باز تاب این اثر تا کنون در میان اندیشمندان و علاقمندان ادبیات چگونه بوده است؟
پیامدهای منتشر شدن این کتاب که خیلی زیاد است، از جمله: شروع بحث و گفتگو علمی میان شاعران و نویسندگان ،پژوهش های علمی چه در میان اعضای مکتب اصالت کلمه و چه در میان منتقدین و پژوهشگرانی که این نگرش را دنبال می کنند . البته، آکادمیک شدن این جنبش فلسفی_ادبی است که در رشته های گوناگون تا بحال نزدیک سی رساله و پایان نامه ی ارشد ودکتری در دانشگاههای معتبرکشور نوشته وپذیرفته شده است. و دیگر اینکه در کتب مرجعی چون کتاب گزاره هایی در ادبیات معاصر_شعر_نوشته ی دکتر علی تسلیمی، هم فصلی مجزا به معرفی این جریان اختصاص یافته، و بزرگانی همانند استاد عبدالعلی دستغیب هم بر نظریه ی جنس سوم در این مکتب نقد نوشته اند و البته هنوز ما در آغاز راهیم و باید منتظر نقد ، نوشته های پژوهشی و بحث های بیشتر باشیم .
