خانه / اخبار / مقاله ای از بانو«آسا آرامش»در نشریه ی «ابوذر»

مقاله ای از بانو«آسا آرامش»در نشریه ی «ابوذر»

oryanism 

مقاله ای با عنوان «گفتاری درموسیقی کلمات  درمکتب ادبی اصالت کلمه»به  قلم بانو«آسا آرامش»  در نشریه ی «ابوذر» شماره ی ۱۱۴۳- یکشنبه ۴ اسفند ۱۳۹۲

 

«بخشی از جلسه «گفتمان ادبی قلم» و پاسخ های بانو آسا آرامش- مسئول کارگاه ادبی قلم-»:

 

شناخت انسان ، بدون شناخت قدرت کلمه میسر نمی شود.

                                                        «کنفوسیوس»

 

 

–  تاریخچه ی موسیقی ، خصوصاً موسیقی کلمه به چه زمانی برمی گردد ؟

– از زمانی که بشر توانست وزن را از صداهای منظم و گوناگون طبیعت به دست آورد موسیقی را به وجود آورد زیرا جهان پُر از اصوات است و تشخیص موزون از غیر موزون در طبیعت بشر است و مسلم است که هر چیز موزونی مطابق طبع انسان است مثل آواز ،رقص ، شعر که هر سه موزون هستند .

– انسان قبل از آنکه کلمه را آموخته باشد کم و بیش با موسیقی کلمه آشنا بود زیرا آواهایی که از حنجره اش بر می آمد نخستین گام در راه پیدایش موسیقی بود این طور نیست ؟

– بله البته . همان طور که لئو پلددوفن معتقد است که ریشه ی موسیقی به عهد کهن ارتباط دارد موسیقی صوتی با سخن به وجود آمده است و در واقع همان روزی که انسان توانست برای نخستین بار خوشی ها و رنج های خود را با صدا نمایش دهد مبدأ موسیقی بود .

– از دیدگاه مکتب ادبی اصالت کلمه موسیقی جزء عرض کلمه است ؟

– نه به هیچ وجه . از دیدگاه مکتب ما موسیقی جزء جوهره ی کلمه است . که در تاریخ ادبیات به گونه ای کاملاً قراردادی آن را متعلق به الهه ی شعر دانسته اند امّا ما نه اصالت را به الهه های کذایی شعر و داستان بلکه به خود کلمه می دهیم که سرچشمه و سرمنشأ و مادر شعر و داستان و دیگر ژانرهای دنیای ادبیات است . پس هیچ گاه نمی توانیم از وجود بی پایان کلمه چیزی را حذف کنیم حتا موسیقی که از هنری ترین پتانسیل های کلمه است .

– در مقدمه ای که جناب استاد «آرش آذرپیک» در کتاب «بوطیقای عریان» تألیف بانو «مهری مهدویان» نوشته است برای موسیقی کلمه هفت دستگاه بنیادین را پیشنهاد کرده است . هدف ایشان از این کار چه بوده ؟

– به هر حال هر جنبش خاصی در ادبیات ناگزیر است که موضع خود را در برابر نوع موسیقی کلمات مشخص کند . هر چند که تمام این جریانات با دیدگاه بعد گرایانه به پتانسیل های موسیقی کلمات می نگریستند اما استاد با نگاهی کاملاً بسیط به موسیقی کلمات در زبان پارسی – خارج از مبحث عروضی و غیر عروضی- هفت دستگاه بنیادین را برای پرده افکنی از پتانسیل های کلمه پیشنهاد داد که در صورت نوشتن یک متن بلند می توان از تمام این پتانسیل های موسیقیایی به صورت هنرمندانه و هم زمان استفاده کرد .

– تمام اوزان شاعران کهن از ابتدا تا امروز جزء کدام دسته از این هفت دستگاه قرار می گیرند ؟

– بنابر تقسیم بندی جناب استاد آذرپیک نخستین دستگاه موسیقیایی ( وزن عروضی سالم ) – تمام بحرهای عروضی که بر اساس قوانین مشخص موسیقیایی پیشنهاد شده اند – از رودکی تا امروز را در بر می گیرد .

– اگر قوانین مشخص موسیقی عروضی بخواهند مانع هنری تر شدن کلمات شوند می توان به آن ها متعهد نبود ؟

– بله . در این شرایط ما آن ضوابط عروضی را چه در حوزه ی کلاسیک و چه دیگر حوزه ها وحی منزل نمی دانیم .

– پس شما با هر نوع شکستن وزن عروضی موافق هستید ؟

– در وزن عروضی شکسته که دومین دستگاه موسیقیایی کلمه است اگر وزن هنرمندانه نشکند نه تنها باعث زیبایی کار نمی شود بلکه به شعریت شعر هم لطمه می زند .

– در آثار بزرگان ادبیات ایران وزن عروضی شکسته وجود داشته است ؟

– بله . در خوانش آثار مولانا گاهی با وزن شکسته مواجه می شویم .

– وزن خاص دیدگاه نیما در کدام یک از هفت دستگاه موسیقیایی کلمه جای می گیرد ؟

– نیما که با کوتاه و بلند کردن سطرها باعث تحول در موسیقی عروضی شده است ، از دیدگاه ما وزن خاص او – وزن جامد نیمایی – در سومین دستگاه موسیقیایی جای دارد . نیما با برداشتن قافیه از یک جایگاه تکراری مشخص ، کار خود را آغاز اما وزن را حفظ کرد .

– یعنی شاعر نیمایی در به کار بردن یا نبردن قافیه آزاد است ؟

– بله و هر جا که احساس کرد لازم است باید قافیه را بیاورد اما باید وزن را رعایت کند و به گفته ی رضا براهنی « اصرار نیما در سراسر مقاله هایش بر این است که او شعر فارسی را به مجرای طبیعی آن انداخته ، به آن حالت وصفی و روایی داده ، و چنین چیزی در کنار تغییراتی که او درباره ی وزن پیشنهاد کرده است اساس کار او را تشکیل می داد . در واقع نیما ترکیب این دو را ، یعنی طرز کار و وزن کار را « دکلاماسیون طبیعی » نام می گذارد . »

– وزن مرکب در آثار کدام یک از شاعران ما نمود بیشتری داشته است ؟

– این نوع وزن را به طور جدی در آثار فروغ فرخزاد می بینیم که البته خود فروغ به این نوع وزن شعر آزاد می گفت . وزن مرکب که چهارمین دستگاه موسیقیایی کلمه است حاصل ترکیب چند بحر عروضی مختلف با هم است .

– وزن پیوندی همان وزن مرکب است ؟

– نه کاملاً . وزن پیوندی که پنجمین دستگاه موسیقیایی کلمه است حاصل ترکیب چند بحر عروضی با سطور بی وزن است به گونه ای که آن سطرهای بی وزن نیز در ریختمان اثر حالتی موسیقیایی به خود می گیرند یعنی در بحرهای عروضی حل می شوند مثل آثار علی باباچاهی و عمران صلاحی .

– بیشتر کسانی که در آغاز شعر گفتن هستند از آن جا که با قواعد و وزن عروضی ناآشنایند برای رهایی از وزن عروضی به شعر سپید روی می آورند و شعر خود را سپید ( بی وزن ) می خوانند شما با این نگرش موافق هستید ؟

– نه . زیرا شعر سپید را که ششمین دستگاه موسیقیایی کلمه است نمی توان شعر بی وزن نامید . شاملو موسیقی بیرونی ( عروضی ) را در شعرهایش کاهش داد و در مقابل موسیقی درونی کلمات را افزایش داد و به صورت کاهشی – افزایشی یک نوع موازنه ی موسیقیایی زیبا در کارهایش ارائه داد .

– در آثار کهن ادبیات نمونه ای از موسیقی درونی بوده است ؟

بله . موسیقی درونی در گذشته در نثر هم به کار رفته است .

–     موسیقی ریتمی صرفاً همان موسیقی سازهاست ؟

نه . موسیقی ریتمی که جزء هفتمین دستگاه موسیقیایی کلمه است هر نوع موسیقی ریتم آور را در بر می گیرد و به قول نیما یوشیج « در طبیعت ، هیچ چیز بی ریتم نیست . حتا به هم خوردگی هم ریتمی دارد و می رود که ریتم دیگر بگیرد ، پس هر ریتمی ، ریتمی ایجاد می کند .»

– شعرکانکریت همان شعر – نقّاشی است ؟

– بله تقریباً . این نوع شعر همان قدر که به ادبیات تعهد دارد به گرافیک هم متعهد است . اصطلاح شعر کانکریت یا شعر تجسمی در اوایل دهه ی پنجاه میلادی هم زمان توسط اوجین گومرینگر در سوئیس و اویویند فاهلستروم در سوئد به وجود آمد . شعر کانکریت مجموعه ای از کلمات ، حروف یا سمبول هایی است که معنی آن هم به وسیله ی آن چه می گوید و هم به وسیله شکل ظاهری شان بیان می شود .

– آن ها از تأکید بر نوع چینش کلمات هدف خاصی داشتند ؟

– بله . شاعران این سبک معتقدند که به جای آن که کلمات را وسیله ای برای حمل معنا بدانیم باید اصالت را به خود آن ها بدهیم و تنها شکل و صورت  کلمات را مد نظر قرار دهیم و آنان را از قید همیشگی رساندن معنایی نادیدنی رها کرده و با این کار برای فرم شکل خاصی به وجود آوریم .

– در موسیقی هندسی مثل کارهای کانکریت ما با نوع چینش کلمات روبرو هستیم این دلیل بر تشابه این دو ژانر موسیقیایی با هم است ؟

– بله . زیرا هر دو در مؤلفه ی هندسی قرار دارند . موسیقی هندســی را می توان در این «شعر- واژه»ی   ( واژانه ی ) استاد آذرپیک مشاهده کرد :

                                                      آفتاب

آفتاب

برکه

دوقو

 

 

 

 

آفتاب

آفتاب

برهوت

دوفسیل

در اینجا هم نوع چینش کلمات شعریت اثر را بیان می کند . البته نا گفته نماند که موسیقی ریتمی  ، هندسی ، هجایی و حسی همه با هم در یک گروه و در آخرین و هفتمین دستگاه موسیقیایی پیشنهادی استاد آذرپیک قرار دارند .

–       نمونه ای از موسیقی هجایی را در کجا می توان دید ؟

–        در این بیت رهی معیری :

یا لب رسانم من بر لب او                                  یا جان رسانی تو بر لب من

البتّه موسیقی هجایی همان طور که از عنوان آن پیداست به صورت هجایی و بخش کردن است . گات های زرتشت هم نمونه هایی از موسیقی هجایی هستند .

–       در موسیقی حسی هم مثل موسیقی هندسی نوع چینش کلمات باعث موسیقیایی شدن اثر می شود ؟

–        نه . ببینید در این جا بیشتر هم جنسی واژگان و کنار هم قرار گرفتن این هم جنسی باعث موسیقیایی شدن اثر می شود .

–       می توان گفت که در موسیقی حسی ، موسیقی درونی وجود دارد ؟

–        نه . ما در موسیقی حسی دیگر موسیقی درونی نداریم . نوع کنار هم قرار گرفتن و نوع هم جنسی واژگان باعث به وجود آمدن موسیقی می شود که به راحتی می توانیم آن را حس کنیم . البته سید علی صالحی در شعر گفتار موفق عمل کرده است و این موسیقی را زیبا به اجرا گذاشته است . اما جدا از شعریت و فقط در جهت موسیقی صرف ، در کوچه و بازار هم می توانیم نمونه های زیادی از موسیقی، حتا عروضی را در نوشته های تبلیغاتی ببینیم مثلاً کت و شلوار در اقساط طویل المدت ( فعلاتن ، فعلاتن ، فعلاتن ، فعلات ) حالا این جا چه کسی  قصد شعر گفتن داشته است بماند !

درباره ی هنگامه اهورا

شاعر و داستان نویسِ عریانیست، عضو مکتب اصالت کلمه و دایره ی مطالعاتی قلم، مسئول روابط عمومی اصالت کلمه و دانش آموخته ی رشته ی مترجمی زبان انگلیسی

همچنین ببینید

پی دی اف مقاله ی «نوآوری، تجزیه و ترکیب اوزان در غزل معاصر ( با تکیه بر اشعار آرش آذرپیک)» به قلم بانو نیلوفر مسیح

    ??? برای دانلود کلیک کنید.    

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *